FCT-markt verder onder druk (cijfers 2023)

Vooral grensverkoop dreigt volledig in te storten

Volgens de groothandelscijfers kende de FCT-markt (Fine Cut Tobacco) in 2023 een daling van 16,5% ten opzichte van 2022 (3.043 ton ten opzichte van 3.646 ton), en in 2022 was er een daling van 25,3% ten opzichte van 2021. De jaren daarvoor waren eveneens negatief. Tien jaar geleden werd in België nog makkelijk 10.000 ton verkocht. Ook de sigarettenmarkt staat al jaren onder druk: in 2023 werden 7,190 miljoen sticks verhandeld, tegenover 7,836 miljoen in 2022. Volgens de statistieken van de FOD Financiën, die op dit moment alleen beschikbaar zijn tot en met november 2023, is het volume aan rooktabak in deze periode gedaald met 14%, en het sigarettenvolume met 9,9%.

Kleiner dan Luxemburg

De Luxemburgse markt is in volume op dit moment zelfs groter dan de Belgische en de Nederlandse markt. In België worden zo'n 14 miljard sticks op jaarbasis in omloop gebracht (sigaretten en tabak, omgezet in sticks), in Luxemburg zijn dat er ondertussen al 16 miljard. Luxemburg, een kleine economie die draait op benzine, tabak, alcohol en een klein beetje toerisme, laat haar prijzen langzaam stijgen omdat het deze categorieën wil behouden als onderdeel van haar economie.

België wil dit niet. Daarbij vergeet de overheid wel dat deze categorie nog steeds goed is voor jaarlijks 3 miljard euro aan inkomsten. Een meer pragmatisch beleid is aangewezen, klinkt het bij de sectorspelers.

MYO versus RYO

MYO- en volumetabak blijven de grootste groep binnen de FCT-markt met ongeveer 70% marktaandeel. De marktdaling zet zich min of meer gelijkmatig voort in beide categorieën: RYO -15,2%, MYO -17,2%. 

Grensverkoop versus binnenland

De verkoop van tabak, met name roltabak, daalt jaarlijks sterk, zowel in het binnenland als aan de grenzen. De daling in volume is echter veel sterker aan de grenzen. Enkele jaren geleden maakte de grensverkoop nog meer dan de helft uit van het totale volume aan roltabak dat in België werd verkocht. In 2024 was dit echter gedaald tot ongeveer 37%. Door de sterke verhoging van de accijnzen zal deze daling zich waarschijnlijk voortzetten en mogelijk zelfs versnellen.

De grensverkoop daalde in het RYO-kanaal met 34%, in het MYO-kanaal met 23,3%. Het grensvolume RYO is gedecimeerd in de voorbije jaren, voornamelijk door de daling in aankopen door Britten, maar ook door daling in de andere grensregio's. Ondanks die stevige cijfers blijft de grensverkoop een significant deel van de totale tabaksverkoop (sigaretten 12%, RYO 19%, MYO 43%) . Door de hoge prijsstijging daalt ook de binnenlandse verkoop, aangezien consumenten immers naar het buitenland gaan of richting het illegale circuit. De binnenlandse markt (RYO -9,4%, MYO -12%) is wel robuuster dan de grensverkoop.

Accijnzen

De accijnzen zijn aan het begin van 2024 opnieuw sterk gestegen. Het gevaar van die evolutie is dubbel:

- De accijnsstijging op de gemiddelde prijs van een pakje roltabak bedraagt 32,5% in 2024. Om deze stijging te compenseren is er een prijsstijging nodig van meer dan 4,2 euro per pakje van 50 gram. Dit is ongeveer evenveel als de som van de aanzienlijke prijsverhogingen van de afgelopen drie jaar. Voor sigaretten moet de prijs in 2024 zelfs met meer dan 2 euro per 20 stuks stijgen. Rekening houdend met andere prijsstijgingen, zoals grondstoffen, zal dit wellicht nog hoger moeten zijn.

- Deze prijsverhoging heeft geleid tot een kleiner prijsverschil met Frankrijk en Nederland, maar tot een groter prijsverschil met Luxemburg en Duitsland. Bijgevolg kunnen we verwachten dat de grensoverschrijdende handel van Frankrijk en Nederland naar België zal afnemen en die van België naar Luxemburg en Duitsland zal toenemen. Het zal de consument dus nog verder over de grens duwen en ook de illegale handel verder doen stijgen.​

Aangezien de sterke accijnsverhogingen van de afgelopen jaren zich hebben vertaald in sterke volumedalingen, zullen deze ongekende verhogingen opnieuw een sterke negatieve impact op het volume hebben, met name in de grensstreken.

Alternatieven

Naast het feit dat er minder aankopen uit onze buurlanden in België plaatsvinden, is een groot risico van dit beleid dat de Belgische consument zich steeds vaker zal bevoorraden via alternatieve kanalen. Het aandeel buitenlandse verpakkingen dat in België wordt aangetroffen, ligt tegenwoordig op een beduidend hoger niveau dan vóór de coronapandemie en namaak neemt ook steeds meer toe.

Minder overheidsinkomsten

Zowel voor de consument als voor de handelaar is dit een zeer kwalijke trend, maar ook voor de Belgische schatkist. Hoewel de overheid rekent op stijgende inkomsten uit tabaksaccijnzen, zijn deze dalende. In 2023 was de accijnsopbrengst 235 miljoen euro lager dan de regering had begroot. 

Frankrijk en Nederland in dezelfde boot

De accijnsverhoging op sigaretten in Nederland is vergelijkbaar met die in België en is zelfs nog veel hoger op roltabak. Ook in Frankrijk zijn de accijnzen en prijzen gestegen met 0,50 tot 1 euro. Het verschil met Nederland blijft dus beperkt voor sigaretten maar neemt toe voor roltabak; het verschil met Frankrijk verkleint echter. In Duitsland en Luxemburg zijn de accijnzen niet verhoogd in 2024. 

Gevaren

De gevaren zijn meervoudig:

1. In Frankrijk, dat al langer zulke hoge prijsniveaus kent, wordt geschat dat meer dan 1/3e van de sigaretten illegaal is, waarvan bijna de helft namaak. Het is nog afwachten wat de volledige impact van de sterke accijnsverhoging zal zijn, maar het voorbeeld van Frankrijk maakt wel duidelijk wat de risico’s zijn. 

2. Binnen het sigarettensegment zien we in België nu al meer illegale producten. Er wordt verwacht dat tabak dezelfde richting uitgaat.. Ongeveer 20% van de teruggevonden pakjes sigaretten zijn niet aangekocht in België, maar komen uit goedkopere landen zoals Bulgarije, Polen, Turkije, of zijn illegaal nagemaakt. 

3. Daarop volgt een daling van de werkgelegenheid bij legale verkooppunten. En de daling van de accijnsopbrengsten zal druk leggen op het budget en nog hogere accijnsstijgingen opdringen.

Moderner tabaksbeleid a.u.b.

De ruimte voor innovatie in sigaretten en tabak is zeer beperkt. Het is in de categorieën van rookloze producten waar de innovaties plaatsvinden. Wereldwijd stappen volwassen rokers over naar e-sigaretten, verwarmde tabaksproducten en nicotinezakjes; producten die zowel voor de roker als voor de handelaar een opportuniteit kunnen betekenen. Door het verbod op nicotinezakjes en het feit dat er nog steeds geen verwarmde tabaksproducten zijn toegelaten op de Belgische markt, wordt deze kans grotendeels gemist.

Gezien de vraag naar nicotinezakjes en verwarmde tabaksproducten ook in België bestaat en groeit, zijn potentiële consumenten aangewezen op aankopen in het buitenland of via clandestiene kanalen, zoals illegale websites, vermits de Belgische handelaar ze niet mag aanbieden. Het is dan ook belangrijk dat het tabaksbeleid wordt gemoderniseerd en ervoor zorgt dat deze betere alternatieven in de handel verkrijgbaar zijn, en dat consumenten er correct over worden geïnformeerd. Pers- en tabakswinkels zijn daarvoor dé uitgelezen plaats.

Pers- en tabakswinkels zijn dé uitgelezen plaats om rokers
een beter alternatief te bieden en correct te informeren

Evolutie 

Kleine MYO-verpakkingen

Door deze constante daling van de verkoopcijfers en alle verboden die promotie over of communicatie rond tabaksproducten onmogelijk maken, is het ook logisch dat deze sector productgewijs niet veel beweegt. Toch zien we ook hier links en rechts vernieuwingen of aanpassingen.

In het MYO-kanaal (totaal België) neemt het aandeel van de kleine bussen toe deels ten koste van het aandeel van de middelgrote emmers. De middelgrote bussen blijven de meest verkochte verpakkingsgrootte. Aan de grenzen zijn de middelgrote emmers de meest verkochte verpakkingsgrootte, gevolgd door grote emmers. Maar de bussen en kleine emmers winnen marktaandeel ten koste van de middelgrote, waarschijnlijk door de verdere prijsstijgingen.
 

In de binnenlandse markt is meer dan de helft van het verkochte MYO-volume een kleine of middelgrote bus. De kleine bus wint aandeel ten koste van de middelgrote. Sommige fabrikanten willen in de toekomst meer met kleinere emmers werken wat het plaatsgebrek bij de tabakshandelaren, zeker na de food ban, ten goede moet komen.

Hersluitbare RYO-pakjes

Dit jaar zijn alle Van Nelle shag-verpakkingen hersluitbaar. Deze zogenaamde 'zip lock-sluiting' zorgt ervoor dat de smaak en kwaliteit na het rollen van een sigaret worden bewaard.

Minder plastic

Bij Imperial Brands wordt minder plastic gebruikt voor de kleinste emmer met tabak (afhankelijk van het formaat 6,5% tot 9,3% minder plastic). De wanden van de emmer zijn iets dunner gemaakt.

Hoeveelheid tabak per pak

Vanaf 2025 wordt een nieuwe regelgeving verwacht inzake de hoeveelheden tabak per verpakking:

- Tussen 30 en 100 g: stijging per 10 g;
- Tussen 100 en 1.000 g: stijging per 100 g;
- Verpakkingen mogen niet minder dan 30 g of meer dan 1.000 g tabak bevatten. 

Wat nog?

- Vanaf 2025 zullen ook de verplichte pack inserts bij tabaksproducten met gezondheidsboodschappen worden ingevoerd.
- De sector verwacht ook een uitbreiding van de plain packaging-wetgeving voor alle tabaksproducten. 
- Vanaf 2025 zal roken o.a. naast zorginstellingen, scholen, openbare bibliotheken en in professionele openbare vervoersmiddelen verboden worden.
- Er is een richtlijn voor eenmalig gebruik van kunststoffen (EPR) die dit jaar nog van kracht wordt. EPR staat voor 'uitgebreide producentenverantwoordelijkheid' en is een concept voor afval- en verontreinigingsbeheer dat bedrijven aanspoort tot het ontwerpen van duurzamere en recyclebare producten en productieprocessen. Dit zal wel hoge kosten met zich meebrengen voor de industrie, tot wel 5 keer hoger dan in onze buurlanden.
- Vanaf 1 april 2025 verwacht men een verbod op het uitstallen van alle nicotineproducten in de detailhandel.
- Vanaf 1 januari 2025 geldt een verbod op de verkoop van tabak op festivals en een verbod op B2C-tabaksverkoop in supermarkten groter dan 400 m².
- En winkeliers zullen vanaf 2025 een verplichte leeftijdscontrole moeten doen bij alle klanten die er jonger uitzien dan 25 jaar.

Met medewerking van Japan Tobacco International, Imperial Brands, British American Tobacco en Philip Morris International