Federale overheid snijdt met accijnsbeleid in eigen vel

Verkoopcijfers tabak bleven afgelopen jaren in dalende lijn

Als we kijken naar de verschillende categorieën van nicotineconsumptie in België, zien we dat sigaretten goed zijn voor 60,7% van de totale markt terwijl RYO- en MYO-tabak een marktaandeel heeft van 28,2%. De rest is voor de vapecategorie, goed voor 10,7% (2% indien omgezet naar de totale waarde van de categorie). Hoe evolueerde de FCT-markt (Fine-Cut Tobacco, ofwel RYO en MYO samen) het afgelopen jaar in ons land?

Marktevolutie

De FCT-markt kende in 2022 een daling van 25,2% t.o.v. 2021, het jaar daarvoor was er reeds een daling van 2,6% t.o.v. 2020 (cijfers o.b.v. dienst Douane & Accijnzen, FOD Financiën). De jaren daarvoor waren eveneens telkens negatief. 

Verlies van 12,8% volgens groothandel

Echter, de FOD-cijfers zijn de in consumptie gestelde volumes. Die zullen in december zeer hoog zijn omdat veel fabrikanten dankzij de sterke accijnsverhoging en de afschaffing van de derde antiforestallingmaatregel (geen termijn meer waarbinnen veraccijnsde tabaksfabrikaten na een tariefwijziging verkocht of vernietigd moeten worden, n.v.d.r.) massaal voor maanden stock hebben opgebouwd en in consumptie hebben gesteld.

M.a.w. de stocks zijn er, maar deze zijn zeker (nog) niet in de winkels. Volgens de overkoepelende sectorfederatie Cimabel, die de volumes bijhoudt die door de fabrikanten naar de groothandel gestuurd worden, werd eind 2022 met 3.558 ton tabak afgetikt op een verlies van 12,8% t.o.v. eind 2021 (-10% het jaar daarvoor). Deze negatieve trend zal zich voortzetten. Tien jaar geleden werd in België nog makkelijk 10.000 ton vermarkt!

MYO (Make Your Own) is voor de meeste spelers nog steeds de grootste groep binnen de FCT-markt (65 tot 70%, bij sommigen tot zelfs 80% marktaandeel). Het is wel deze groep die in 2022 de grootste daling kende door een dalende verkoop aan de Franse grens (zie verder). Wat RYO-tabak (Roll Your Own) betreft, is de verkoop bij sommige spelers stabiel gebleven, bij anderen licht gedaald.

Grensmarkt onder druk

De grensmarkt is goed voor bijna de helft van de verkoop van FCT in ons land, maar neemt jaar na jaar af. Daardoor stijgt het aandeel van de binnenlandse markt wel. Maar de totale pot wordt sowieso kleiner.

Zowel in de binnenlandse markt als aan de grenzen viel er in 2022 opnieuw een daling te noteren. De belangrijkste reden voor de daling zijn de enorme accijnsstijgingen (met prijsstijgingen op 3 jaar tijd van ongeveer 5 euro op een pakje van 50 g roltabak op bepaalde merken). Er is vooral een groot prijsverschil met het Groothertogdom Luxemburg. Een groot deel van de Franse (MYO) en Engelse markt (RYO, door devaluatie pond n.a.v. Brexit zijn de verkopen van Britse merken sterk verminderd) heeft zich volledig naar dat land verplaatst.

Daar komen dan nog eens de Belgen bij die omwille van de economisch zware tijden eveneens de Luxemburgse grens oversteken. De enige grensstreek die het in 2022 goed deed, was die met Nederland. Hoewel FCT nog wel goedkoper is in België, is het accijns- en dus ook prijsverschil met Nederland in de periode 2021–2022 wel verkleind.

Illegaal circuit

Het gevaar van deze evolutie is – en daar wordt voortdurend op gehamerd – dat nog meer mensen hun tabaksproducten in het buitenland zullen aankopen, wat dan weer zorgt voor een verlies aan inkomsten voor de staat. Op lange termijn zet deze evolutie de deuren ook verder open naar het illegale circuit.

Elke week wordt er wel ergens in ons land een illegale tabaksfabriek ontdekt. Er worden niet enkel taksen en inkomsten gemist, bij deze valse producten is er ook geen controle op de kwaliteit en de zuiverheid. Vandaag kan je in eender welke grootstad in België zonder problemen illegale sigaretten kopen. De marktspelers verbazen zich erover dat de overheid hier blind voor blijft.

Accijnspolitiek overheid

Niet minder rokers

Uiteraard speelt de accijnspolitiek van de federale overheid een belangrijke rol voor alle tabakscategorieën en de volumedynamieken. Sinds 2020 is de minimumaccijns op sigaretten met € 70 per 1.000 stuks (+36,5%) gestegen en op roltabak met € 68/kg (+64,6%). Om alleen de belasting door te rekenen zal een gemiddeld pakje van 20 sigaretten in 2023 1,70 euro duurder moeten zijn dan in 2020, een pakje roltabak van 50 g algauw 4,10 euro duurder. Dit zijn serieuze stijgingen als je weet dat een pakje sigaretten in 2020 gemiddeld € 6,40 kostte en een pakje roltabak € 9,18.

Hoewel de roker een stuk meer moet betalen voor zijn pakje, heeft dit zich niet vertaald in een dalende trend in het roken. Volgens een rookenquête van Stichting Tegen Kanker in 2022 rookte 24% van de volwassenen, ongeveer stabiel vergeleken met de 23% in de periode 2018–2019 (vóór covid). De volumedalingen in de markt lijken dus vooral toe te schrijven aan dalende grensverkopen, en meer Belgen die zelf op zoek gaan naar goedkopere alternatieven.

Voor sigaretten zien we in 2022 dan ook een sterke toename van buitenlandse pakjes, met name uit Oost-Europa en ook in namaak zien we tekenen van een aanzienlijke stijging. Om deze negatieve effecten nog ietwat te beperken is het dus cruciaal dat de overheid voor 2024 afziet van bijkomende drastische verhogingen, klinkt het bij de marktspelers.

Makkelijke bron van inkomsten

Accijnsstrategieën moeten worden gezien als een instrument van de federale overheid binnen zowel het gezondheids- als het begrotingsbeleid. Tijdens de begrotingsbesprekingen in 2022 en later in haar antitabaksplan heeft de regering duidelijk haar ambitie uitgesproken om de accijnzen tussen FMC (Factory-Made Cigarettes) en FCT gelijk te trekken en dit enkel en alleen omwille van volksgezondheidsdoelstellingen. Door te besluiten de accijnzen op FCT te verhogen ten opzichte van FMC, wil de regering dat rokers stoppen met roken vanwege de prijsverhoging.

Enerzijds denkt zij, en veel andere regeringen, dat een verhoging van de accijnzen het aantal rokers zal doen dalen omdat de totale prijs van de producten zal stijgen en hen zal ontmoedigen om te roken. Deze strategie heeft bewezen dat dit niet het geval is, en zal rokers eerder aanmoedigen om illegale sigaretten te kopen, of om naar een goedkoper buurland te reizen.

Anderzijds is het een manier voor de overheid om haar fiscale recepten te verhogen. Dit is de belangrijkste reden waarom de Belgische regering de afgelopen jaren de accijnzen op sigaretten heeft verhoogd. Na twee jaar pandemie en de stijging van de inflatie had de regering inkomsten nodig, en accijnzen zijn een makkelijke bron! Ook voor de 'minitaxshift' in 2022 en nu ook weer voor de 'gezondheidsshift' moet tabak de rekening doen kloppen!

Lagere inkomens zwaarder getroffen

De Belgische overheid wil de accijnzen in FCT zwaarder verhogen omdat dit segment lager belast is, en dus goedkoper, maar wel even schadelijk is voor de consument als het roken van sigaretten. Een accijnsverhoging heeft echter vaak niet het effect dat de overheid voor ogen heeft.

Daarnaast is FCT accijnsgevoeliger, omdat het in tegenstelling tot FMC niet om een afgewerkt product gaat en de consument dus kritischer is tegenover de prijs. Een accijnsverhoging bij FCT heeft trouwens ook als pervers effect dat diegenen met het kleinste budget het zwaarst worden getroffen, aangezien FCT populairder is bij personen met een lager inkomen.

Bovendien zou vanaf 2024 ook de stap gezet worden naar accijnsheffing op vapeproducten.

Gevolgen

Wat kunnen de gevolgen op lange termijn zijn van dergelijke accijnspolitiek? Vast staat dat de Belgische concurrentiepositie ten opzichte van de buurlanden, en meer bepaald Luxemburg, nog verder zal verzwakken. Bovendien riskeren we een nog sterkere toename van de illegale handel in ons land (illegale fabrieken, illegale werknemers …) die criminele organisaties voedt en op langere termijn mogelijk zelfs inkomstenverlies voor de overheid (aan accijnzen).

Het is daarom van belang dat de regering, na 3 jaren van forse verhogingen, in 2024 opteert voor een meer gematigd accijnsbeleid. Dit zal de markt ook ademruimte geven om te kunnen omgaan met de hoge inflatie en de bijkomende belasting op de sector vanaf 2023 in het kader van de Europese 'Single-Use Plastics Directive'.

Daarnaast moet de geplande vapetaks in 2024 rekening houden met het feit dat e-sigaretten en verwarmde tabaksproducten beduidend minder schadelijk zijn dan sigaretten. Een accijns op deze producten moet dus, zoals ook de Belgische Hoge Gezondheidsraad aanbeveelt, beperkt blijven en beduidend lager zijn dan op sigaretten en roltabak.

Snijdt de Belgische overheid zich, met dit onlogisch en buitensporig accijnsbeleid, in haar eigen vel? Daar lijkt het wel op, want des te meer consumenten naar Luxemburg trekken, des te minder er inkomsten zijn aan btw en accijnzen voor de overheid, en hoe hoger de werkloosheid zal zijn (door bv. sluiting van grenswinkels of ontslag van personeel, dalende inkomsten voor nevenbedrijven zoals bv. horecazaken).

Wat voorspelt de toekomst?

Hoe dit allemaal verder zal evolueren, zal ook voor een groot deel afhangen van het voorstel van de Europese Commissie betreffende de nieuwe accijnsrichtlijn (Tobacco Excise Directive), die momenteel wordt herzien. Deze 'Directive' zal alle richtlijnen aangeven die de lidstaten moeten volgen met betrekking tot hun accijnsstrategie voor sigaretten, RYO, MYO, maar ook voor nieuwe producten zoals verwarmde tabak, vape, nicotinezakjes, enz. De meeste wijzigingen op het gebied van belastingen zullen betrekking hebben op deze nieuwe categorieën.

Met medewerking van Philip Morris International, Twist Tobacco, Japan Tobacco International, Stubbe Tobacco Trading en Imperial Brands