Hoe werk je met een bovenfrees?

Voor je aan de slag gaat met een bovenfrees moet je weten hoe je die juist monteert, geleidt en hoe je de diepte instelt. We overlopen ook welke soorten frezen je kan monteren.

FREZEN: ALGEMEEN

FREES MONTEREN

Om te frezen, begin je bij het begin: het monteren van een frees in de opnamekop. Blokkeer de as met de spanknop en draai de moer los met de steeksleutel. Zo kan je de frees wisselen.

Let er bij het vastzetten op dat je frees stevig geklemd is, overdrijf echter niet. Wie te hard probeert de moer aan te draaien, riskeert de machine te beschadigen. Draai de moer ook nooit aan zonder dar er een frees in het toestel zit.

VERLOOPSTUK

Afhankelijk van de dikte van de schacht van de frees gebruik je een verloopstuk. Dit elementje zorgt ervoor dat je frees stevig verankerd zal zitten in je toestel. Je kiest een passend verloopstuk en schuift het op z’n plaats voor je de spankop aandraait.

AAN DE SLAG

Klem je werkstuk stevig vast. Let erop dat de klemmen de baan van de frees niet belemmeren. Probeer de beweging desnoods eens uit, zonder dat je frees aanstaat. Zet het toestel op je werkstuk en schakel het aan.

Zorg ervoor dat de frees op volle snelheid draait voor je het motorhuis naar beneden drukt, dus voor de frees het hout raakt. Geleid de machine dan met twee handen op de daarvoor voorziene handgrepen langs de freeslijn.

Na het frezen ontgrendel je het motorhuis, zodat je de frees uit het werkstuk kan laten stijgen. Laat dan de frees veilig uitlopen. Pas als die helemaal tot stilstand is gekomen, mag je het toestel van je werkstuk weghalen.

GELEIDING

Wie al eens met de vrije hand gewerkt heeft met een bovenfrees, weet dat zo’n toestel de neiging heeft om uit te wijken. De baan maakt dan een flauwe bocht, de machine trekt weg tegen de draairichting van de frees.

Dat is makkelijk te begrijpen als je beseft dat de draaisnelheid van de frees enorm hoog is, wel tien keer hoger dan de draaisnelheid van een boormachine. Die hoge snelheid is nodig om een resultaat te verkrijgen dat perfect glad is en geen naschuren meer vraagt.

Het nadeel van die hoge snelheid is dat je dus steeds voor een of andere vorm van geleiding moet zorgen. Je klemt een geleidingslat op je werkstuk en je gebruikt de parallelgeleider op je toestel.

FREESRICHTING

De freesrichting is belangrijk. Het principe is dat je frees altijd moet snijden en niet mag kappen. Door in de juiste richting te frezen, wordt de aanslag bovendien ook netjes tegen het werkstuk getrokken.

Trek de frees dus steeds tegen de draairichting in, voor een veilige werking en een lange levensduur van je frezen. De draairichting van je frees is steeds duidelijk af te lezen op het motorhuis van je toestel.

FREESTYPES

VINGERFREES

Een vingerfrees is een rechte frees en is voorzien van twee messen. Een vingerfrees gebruik je om groeven en sponningen in je werkstuk te trekken, of om rechte of gebogen vormen te maken.

Bij een vingerfrees is vooral de diameter belangrijk: die bepaalt de minimale breedte van de groef. Ook de lengte is van tel, die legt de maximale diepte vast.

GROEFFREES

Een groeffrees is niet recht. De vorm van de frees bepaalt de vorm die je groef zal hebben. Er zijn heel wat modellen U- en V-groeffrezen. Ze zijn, meestal, bedoeld om decoratieve V-vormige of U-vormige grachtjes in je hout te maken.

Ietwat een geval apart is de zwaluwstaartfrees. Die is geschikt om zuivere open, halfgesloten en gesloten zwaluwstaartverbindingen mee te maken.

KANTENFREES

De kantenfrees is ook een rechte frees, en als zodanig dus een variant van de vingerfrees. Onderaan zit er een wieltje op een kogellager. Dit wieltje komt perfect gelijk met de messen.

Tijdens het frezen laat je het wieltje over de zijkant van je plank rollen, op die manier wordt die zijkant helemaal gelijkgezet. Dit wordt bijvoorbeeld vaak gedaan om twee planken die op elkaar gelijmd zijn, perfect gelijk te zetten.

PROFIELFREES

Profielfrezen hebben ook het bewuste wieltje onderaan, maar met deze frezen maak je geen rechte rand, maar een profiel. Afhankelijk van de vorm van je frees kan dat een eenvoudige afronding zijn of een sierboord.

Er zijn ook functionele profielfrezen die helpen om twee planken met de zijkant in elkaar te schuiven (denk daarbij aan de zogenaamde klikprofielen van vloerbekleding).

DIEPTE

GEPASTE DIEPTE

Bij het frezen is het belangrijk de juiste maximale diepte te respecteren. Wil je te veel materiaal in één beweging weghalen, dan riskeer je je machine te overbelasten of het hout te verbranden.

Wat de maximale freesdiepte is, hangt af van verschillende factoren. Een goed startpunt is de diepte beperken tot de helft van de breedte van je frees. Met een stiftfrees van 10 mm frees je dus maximaal 5 mm per keer. Bij hardere hout­soorten kan je maar beter nog voorzichtiger zijn.

DIEPTE BIJREGELEN

Dankzij het veermechanisme kan je het motorhuis op en neer bewegen. Zet de diepteaanslag eerst juist in de nulpositie. Je kan nu de aanslag aanpassen aan de gewenste diepte. Je kan de aanslag tot op de millimeter precies verzetten. Wil je nog preciezer, dan gebruik je de draaiknop, die werkt tot op een tiende van een millimeter precies.

REVOLVERAANSLAG

De revolveraanslag helpt je om in verschillende stappen te frezen:

• Laat de aanslagstift eerst op het hoogste schavotje stuiten. Frees dan de lijn een eerste keer uit.
• Verdraai dan de revolver, zo zal de aanslagstift een trapje lager tegengehouden worden. Je kan dan een beetje dieper frezen.

Zo ga je stap voor stap verder. Afhankelijk van de trappen op je revolveraanslag ga je telkens een aantal millimeters dieper frezen.

GELEIDING

PARALLELGELEIDER

Een parallelgeleider zorgt ervoor dat je parallel met de (rechte) rand van je werkstuk een freeslijn kan maken. De geleider moet je met klemmen op de bodemplaat van je frees vastmaken.

De geleider glijdt langs de rand van de plank. De afstand van de freeslijn tot de rand van de plank moet je uiteraard instellen. Vaak zijn hiervoor maatindelingen op de geleider aangebracht. Nameten is hoe dan ook geen overbodige luxe.

CIRKELGELEIDER

Om een perfecte cirkel te maken, maak je van je bovenfrees als het ware een grote passer. Dat kan met de cirkelgeleider. De cirkelstang zet je centraal vast in de bodemplaat van je toestel, het andere eind komt aan de centerpunt. Door de afstand in te stellen, bepaal je de straal van de cirkel. Het nadeel van deze methode is dat je een gat maakt in het centrum van je cirkel.

KOPIEERRING

Een kopieerring (ook wel kopieerhuls of sjabloongeleider) plaats je in de bodemplaat. Het is een ring die rond je frees komt te zitten. Als je met de rand van deze ring langs een plank of een mal gaat, dan zal je frees een gelijkaardige beweging maken. Je kopieert dus een bepaalde vorm. Het formaat van de ring bepaalt hoeveel verder je de vorm kopieert.

GELEIDERRAIL

Voor sommige toestellen kan je een geleiderrail verkrijgen. Dat is een lat die je op je werkstuk kan klemmen en waarlangs je je bovenfrees probleemloos kan geleiden. Dit is een snelle manier om rechte lijnen uit te kunnen frezen.

FREESTAFEL

Een andere manier om uitwijking tegen te gaan is je toestel stationair plaatsen en je werkstuk bewegen. Grote houtmachines werken volgens dat principe.

Maar ook als doe-het-zelver kan je je bovenfrees een upgrade geven tot een stationaire frees. Bij kleinere werkstukken gebruik je het best een duwhout.